Internationale studentenmobiliteit: wat gaat er veranderen?

De coronacrisis is meer dan een medische crisis. De maatregelen tegen het coronavirus beïnvloeden alle aspecten van ons leven. Ook het onderwijs – in Nederland en wereldwijd – wordt flink geraakt, met grote gevolgen voor de internationalisering. Landen schalen terug naar een meer nationale focus en internationaal reisverkeer is zo goed als onmogelijk.

Tegelijkertijd is er een gedeeld besef dat we dit soort crises alleen succesvol te lijf kunnen gaan door internationale samenwerking. Onderzoekers uit allerlei landen staan in contact met elkaar om de juiste kennis te vergaren en zo het onderzoek naar het virus verder te brengen. Dat geldt zowel op korte termijn, bij communicatie over maatregelen, middelen en testen, als op de lange termijn, wanneer door kennisverwerving en onderzoek langetermijnoplossingen gevonden moeten worden zoals het ontwikkelen van een vaccin.

Internationaliseringsactiviteiten in het onderwijs dragen sinds jaar en dag bij aan die cruciale samenwerking. In de toekomst zal die internationalisering echter misschien wel op een andere manier worden ingevuld dan we inmiddels gewend zijn. In dit artikel nemen we de mogelijke gevolgen van de mondiale coronacrisis op internationale studentenmobiliteit in het hoger onderwijs onder de loep.

Minder internationale studenten

De fysieke studentenmobiliteit zal, na een te verwachten afname aankomend studiejaar, ook de komende jaren waarschijnlijk wereldwijd minder groot zijn dan de afgelopen jaren het geval was, voorspelt Simon Marginson, directeur van het Centre for Global Higher Education. Hij spreekt in de Times Higher Education over ‘een herstelperiode van vijf jaar’. De mondiale economische recessie als gevolg van de coronacrisis zal gevolgen hebben voor de koopkracht van de middenklasse en op beurzen die studentenmobiliteit stimuleren. Hierdoor wordt het moeilijker voor jongeren om voor hun studie naar het buitenland te gaan.

Bovendien is het mogelijk dat Europa, vanwege verschuivende prioriteiten, minder geld investeert in het programma Erasmus+. Ook dit zal leiden tot minder mobiliteit – niet tot lagere beurzen – en daarnaast een negatief effect hebben op het EU-streven om via onderwijs en mobiliteit tolerantie en interculturele vaardigheden over grenzen heen te promoten. De verwachting is overigens dat creditmobiliteit, vanwege zijn kortere duur en flexibiliteit, minder geraakt zal worden dan diploma-mobiliteit. Tevens zou een dergelijke ontwikkeling nieuwe kansen en mogelijkheden bieden voor blended mobility en short mobility en zou studeren binnen Europa aan populariteit winnen ten opzichte van studeren buiten Europa.

Verschuiving naar Azië

De kans is groot dat, mede doordat Aziatische landen waarschijnlijk sneller uit deze crisis zullen komen dan Europa en Noord-Amerika, studentenstromen binnen en naar Azië zullen toenemen. Studenten uit China, India en Zuid-Korea (landen waaruit westerse instellingen traditioneel veel inschrijvingen ontvangen) zullen naar verwachting vaker kiezen voor studeren in eigen regio. Ook studenten uit andere regio’s zullen wellicht andere afwegingen maken over hun studiebestemming. Deze trend was al ingezet door de toenemende kwaliteit van Aziatische instellingen in het hoger onderwijs, maar zal door de coronacrisis mogelijk worden versneld.

Toename internationale concurrentie

Als gevolg van voorgenoemde trend zal de internationale concurrentie om talentvolle studenten volgens experts heviger worden. Het Nederlands hoger onderwijs is van hoge kwaliteit en staat daardoor internationaal hoog in aanzien. Dat is één van de redenen waarom Nederland als studiebestemming de afgelopen jaren in populariteit is toegenomen. Het is zeer de vraag in hoeverre Nederland na de coronacrisis nog steeds zo’n aantrekkelijke studiebestemming zal zijn.

In een ‘kopersmarkt’ zullen instellingen meer met elkaar gaan concurreren. Het welzijn van studenten in het land van bestemming, evenals de kwaliteit van een nationaal zorgsysteem (in de nasleep van deze medische crisis waarbij volksgezondheid topprioriteit is geworden), kunnen grotere factoren van betekenis worden bij de keuze voor een studiebestemming.

Afnemende focus op mobiliteit

De impact op internationale studentenmobiliteit heeft ook neveneffecten. Zo zal een lagere internationale diplomamobiliteit, gekoppeld aan een economische crisis, kunnen leiden tot minder internationale studenten die na afstuderen in Nederland blijven. Kortom, het binden van internationaal talent wordt lastiger. Als de coronacrisis bovendien structureel leidt tot minder mobiliteit en meer onderwijs op afstand, dan zou dit een positief effect kunnen hebben op het regionaal behouden van talenten. Op die manier draagt afstandsonderwijs bij aan het verkleinen van het wereldwijde probleem van brain drain.

Ten slotte kan de afname in mobiliteit leiden tot een geheel andere blik op internationalisering. Vanuit duurzaamheidsoverwegingen werden al alternatieven voor mobiliteit gezocht, maar deze crisis legt die ontwikkeling richting ‘verantwoorde internationalisering’ nog eens onder een vergrootglas. Andere vormen van internationalisering, zoals Internationalisation at Home, kunnen hierdoor aan belang winnen.